Κρήτη

Νησί (8.335 χ. χλμ., 601.131 κάτ.) της νοτιοανατολικής Μεσογείου, σε απόσταση περίπου 100 χλμ. ΝΑ της Πελοποννήσου. Πρόκειται για το μεγαλύτερο σε έκταση νησί της Ελλάδας (δεύτερο είναι η Εύβοια με έκταση 3.658 τ. χλμ.), το πέμπτο της Μεσογείου (μετά τη Σικελία, τη Σαρδηνία, την Κύπρο και την Κορσική) και το ενδέκατο της Ευρώπης, της οποίας αποτελεί το νοτιότατο όριο (πιο συγκεκριμένα, το νησί της Γαύδου). Βρέχεται στα Βόρεια από το Κρητικό πέλαγος, στα Ανατολικά από το Καρπάθιο, στα Νότια από το ΛιΒυκό και στα Δυτικά από το Ιόνιο. Διαιρείται σε τέσσερις νομούς: Χανίων με πρωτεύουσα τα Χανιά, Ρεθύμνης με πρωτεύουσα το Ρέθυμνο, Ηρακλείου με πρωτεύουσα το Ηράκλειο, και Λασιθίου με πρωτεύουσα τον Αγιο Νικόλαο.
Στην Κρήτη ανήκουν επίσης διοικητικά τα μικρά νησιά Γαύδος, Δία, Κουφονήσι, Γαϊδουρονήσι, Διονυσιάδες και Παξιμάδι. Στην Κρήτη διαμορφώθηκε ένας από τους σημαντικότερους προϊστορικούς πολιτισμούς, με βασικά κέντρα ανάπτυξης την Κνωσό, τη Φαιστό, τη Ζάκρο, τα Μάλια και την Αγία Τριάδα, ενώ η γεωγραφική της θέση τη διατηρεί διαρκώς στο προσκήνιο της ιστορίας, από τους πρώτους ιστορικούς χρόνους έως την εποχή μας.

Μυθολογία.
Η ονομασία Κρήτη αναφέρεται για πρώτη φορά στα ομηρικά έπη, καθώς η παρουσία του ονόματος στις πινακίδες με γραμμική γραφή Β δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένη. Τόσο στην Ιλιάδα όσο και στην Οδύσσεια παρατίθενται πληροφορίες για τους κατοίκους, τις πόλεις, το κλίμα του νησιού και για τη συμμετοχή του βασιλιά της Κνωσού, Ιδομενέα, στην εκστρατεία της Τροίας. Εκτός από τα ομηρικά κείμενα, η αναφορά σε ονόματα, τοπωνύμια και ιστορίες σχετικές με την Κρήτη είναι διάχυτη στο σύνολο της αρχαίας ελληνικής γραμματείας.
Η Κρήτη αναφέρεται ως πατρίδα του Δία, τον οποίο απέκρυψε η Ρέα ενώ ήταν ακόμη βρέφος, σε σπήλαιο του νησιού για να τον γλιτώσει από τον Κρόνο. Εκεί τον ανέθρεψαν οι νύμφες της Δίκτης, ενώ οι Κουρήτες χτυπούσαν τις ασπίδες τους για να μην ακούει ο Κρόνος τα κλάματα του. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, στο νησί βρισκόταν και ο τάφος του Δία, γιατί η λατρεία του είχε συνδυαστεί εκεί με την προελληνική λατρεία του άρρενος θνήσκοντος θεού, του συντρόφου της μεγάλης θηλυκής θεότητας.
Γιοι του Δία και της Ευρώπης, την οποία ο Δίας, με τη μορφή ταύρου, απήγαγε από τη Φοινίκη και έφερε στην Κρήτη, ήταν ο Μίνως, ο Ραδάμανθυς και ο Σαρπηδών, τους οποίους ανέθρεψε ο σύζυγος της Ευρώπης και Βασιλιάς της Κρήτης, Αστερίων. Στη συνέχεια ο Μίνως, με έδρα του την Κνωσό, βασίλεψε σε όλη την Κρήτη, δημιουργώντας στο νησί συνθήκες ευημερίας και ευνομίας. Σύζυγος του Μίνωα ήταν η Πασιφάη και παιδιά του η Αριάδνη, η Φαίδρα, ο Γλαύκος και ο Ανδρόγεως. Η ένωση της Πασιφάης και του ιερού ταύρου έφερε οτη ζωή τον Μινώταυρο, τον οποίο ο Μίνως φυλάκισε στον Λαβύρινθο.
Επί της ηγεμονίας του Μίνωα η Κρήτη έγινε θαλασσοκράτειρα και υπέταξε ή αποίκισε πολλά νησιά του Αιγαίου. Ακόμα και η Αττική υποχρεωνόταν να πληρώνει φόρο υποτέλειας, μέχρι την ημέρα που ο Θησέας σκότωσε τον Μινώταυρο. Πίσω από όλους αυτούς τους μύθους κρύβεται ασφαλώς η ανάμνηση ενός πανίσχυρου, πλούσιου και ευτυχισμένου βασιλείου, καθώς και ενός μεγάλου πολιτισμού, του αρχαιότερου της ευρωπαϊκής ηπείρου.

Ο μινωικός πολιτισμός.
Περίπου το 2600 π.Χ. εγκαταστάθηκαν στο νησί άποικοι από τη Μικρά Ασία, φέρνοντας μαζί τους τον χαλκό. Η αλιεία και η ναυτιλία ήταν οι βασικές ενασχολήσεις των Κρητών της προανακτορικής περιόδου (2600-2000 π.Χ.). Ανέπτυξαν εμπορικές σχέσεις με την Αίγυπτο, την Αραβία, τη Μικρά Ασία, την Κύπρο και τις Κυκλάδες και, γενικά, σημείωναν συνεχή πρόοδο σε κάθε τομέα της δραστηριότητας τους. Προς το τέλος της περιόδου εμφανίστηκαν ο κεραμικός τροχός και ο κλίβανος.
Περίπου το 1950 π.Χ. οικοδομήθηκαν στην Κνωσό, στη Φαιστό και στα Μάλια τα πρώτα ανάκτορα, τα οποία αποτελούσαν τις έδρες των τοπικών ηγεμόνων-πριγκίπων, ενώ παράλληλα συνιστούσαν διοικητικά και θρησκευτικά κέντρα. 0 πρίγκιπας της Κνωσού εξουσίαζε ολόκληρο το νησί, όπου επικρατούσε ειρήνη και ασφάλεια. Οι Κρήτες θαλασσοκράτορες αποίκισαν τα γύρω νησιά, καθιστώντας τη μινωική παρουσία αισθητή σε διάφορα σημεία της Μεσογείου.
Στον τομέα της τέχνης δημιουργήθηκαν σε όλους τους τομείς αληθινά αριστουργήματα (αρχιτεκτονική, κεραμική, μικροπλαστική, σφραγιδογλυφία, χρυσοχοΐα), γεγονός που επιβεβαιώνουν τα αρχαιολογικά ευρήματα, τα οποία μαρτυρούν τον πλούτο των ηγεμόνων και το υψηλό πολιτιστικό επίπεδο της εποχής. Ένας ισχυρός σεισμός, περίπου το 1700 π.Χ., κατέστρεψε σχεδόν ολοκληρωτικά τα τρία ανάκτορα, χωρίς ωστόσο να ανακόψει τη συνέχεια του πολιτισμού.
Τα ανάκτορα ξαναχτίστηκαν, μεγαλοπρεπέστερα αυτή τη φορά, οικοδομήθηκε το ανάκτορο της Ζάκρου στην ανατολική Κρήτη και οι Κρήτες ίδρυσαν νέους εμπορικούς σταθμούς. Μετά από αυτή την καταστροφή επήλθε αλλαγή στην πολιτειακή δομή, αφού αναδείχτηκε ένα πλήθος τοπικών αρχόντων με πολυτελείς κατοικίες, οι οποίοι ταυτόχρονα ήταν υποτελείς στον κεντρικό άρχοντα.

Πρόκειται για την περίοδο κατά την οποία ο κρητικός πολιτισμός έφτασε στο απόγειο του. Περίπου το 1450 π.Χ. μια νέα μεγαλύτερη καταστροφή ισοπέδωσε το σύνολο των μινωικών κέντρων, εκ των οποίων τα περισσότερα εγκαταλείφθηκαν, αλλά η Κνωσός ανοικοδομήθηκε. Σταδιακά η ζωή επανέκτησε τους ρυθμούς της, αυτή τη φορά όμως με Μυκηναίους άρχοντες. Οι εισβολείς ήταν ολιγάριθμοι και βαθμιαία συγχωνεύθηκαν με τους παλαιούς κατοίκους. Περίπου το 1400 π.Χ. επήλθε η ολοκληρωτική καταστροφή του ανακτόρου της Κνωσού, χωρίς περιθώρια ανακατασκευής.

Μπαλί ταξίδια - εκδρομές